اخلاق حرفه ای

اخلاق حرفه ای عبارت است از مجموعه  اصول و قواعد رفتاری و اخلاقی که حرفه های مختلف به هنگام ایفای نقش حرفه ای خود مکلف به رعایت آن ها می باشند؛ اکنون سوال این استکه به راستی مولفه ها و ابعاد مهم اخلاق حرفه ای کدامند؟ بسترها و عوامل زمینه سازبرای رشد و توسعه اخلاق حرفه ای در سازمان ها کدامند؟ و سوال دیگر اینکه رعایت اصول و قواعد اخلاق حرفه ای در سازمان ها و محیط کسب و کار چه تبلیغات مثبتی به همراه خواهد داشت؟

رواج اصطلاح اخلاق حرفه ای در ادبیات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نویسندگان به قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی منتسب می باشد. این اصطلاح به عنوان یکی از ویژگی های سرمایه ی انسانی و معنوی هر جامعه، به مثابه نوعی تعهد و وجدان کاری نسبت به وظایف محوله، به سرعت جای خود را در سازمان ها باز کرد.

 مفهوم اخلاق حرفه ای

در ابتدا اخلاق حرفه ای به معنای اخلاق کار واخلاق مشاغل به کار می رفت. امروزه نیز عده ای از نویسندگان اخلاق حرفه ای، ازمعنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده می کنند. از معنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده می کنند. اصطلاحاتی مانند work ethics یا professional ethicsمعادل اخلاق کاری یا اخلاق حرفه ای در زبان فارسی است.

در واقع می توان این طور بیان نمود که مفهوم اخلاق حرفه ای مجموعه ی قوانین اخلاقی را در برمی گیرد که اصولا از ماهیت یک حرفه استخراج شده اند. بدین ترتیب نخستین وظیفه ی اخلاق حرفه ای تدوین قوانینی بر پایه ی اخلاق در حرف مختلف است.

صاحبان حرفه از اخلاق دو توقع دارند: یکی بیان نظام مند مسئولیت های اخلاقی در حرفه و دیگری تشخیص دقیق و حل اثربخش مسائل اخلاق حرفه.

در تعریف اخلاق حرفه ای به موارد زیر اشاره شده است:

• رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه
  
• مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهای حرفه ای
  
• اخلاق حرفه ای رشته ای از دانش اخلاق است که به مطالعه روابط شغلی می پردازد.
  
• مجموعه ای از قوانین که در وهله اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می آید.
  

چهارچوب رست در اخلاق حرفه ای

رست برای کمک به درک بهتر اخلاق حرفه ای چارچوبی را ارائه نمود. او معتقد است "عمل اخلاقی"، انجام هر رفتاری است که منجربه رفاه دیگران می گردد. او رفتار اخلاقی را متشکل از چهار جزء می داند و اظهار میدارد که افراد پیش از انجام هر عمل ارادی، این چهار مولفه را مدنظر قرار دهند:

• حساسیت اخلاقی (فرآیند تشخیص موقعیت)
  
• استدلال اخلاقی (انتخاب مناسب ترین گزینه)
  
• تصمیم برای انجام راه حل های اخلاقی (توجه به گزینه های اخلاق مدارتر و رعایت آن ها در رفتار)
  
• انجام عمل اخلاقی (تثبیت رفتار اخلاق مدار وتکرار آن)
  

بدین ترتیب اخلاق حرفه ای به صورت "مجموعه ای از کنش و واکنش های اخلاقی پذیرفته شده که باهدف به حداکثر رساندن کیفیت و مطلوبیت تعاملات اجتماعی افراد شاغل در سازمان ها از سوی نهادهای ذی ربط یا مجامع حرفه ای مقرر میشود" قابل تعریف است.

این حوزه مجموعه ای از احکام ارزشی، بایدها ونبایدها و تکالیف رفتاری به همراه دستورالعمل های برای اجرای آن ها را در بر میگیرد. حرفه های مختلف، اخلاق و تعهدات مربوط به خود را دارند که برگرفته ازاساس نامه ی آن هاست. اخلاق حرفه ای برای فرد و سازمان فرصت "خودکنترلی"و "خودبهبود گری" را فراهم می آورد. رعایت اخلاق حرفه ای توانمندی سازمان را در کسب و کار افزایش داده و هزینه های سازمان و جامعه را کاهش میدهد.

مبانی اخلاق حرفه ای

حوزه ی اخلاق یا فلسفه ی اخلاق متضمن نظام مندنمودن، تعریف و توسعه ی مفاهیمی از رفتار درست و نادرست است. در این میان کاربرد اصول اخلاقی در زندگی حرفه ای و مناسبات پیرامون آن را "اخلاق حرفه ای" مینامند. اخلاق حرفه ای به بررسی چالش های اخلاقی که توسط شاغلین حرفه های مختلف تجربه می شوند پرداخته و به دنبال مطالعه و درک مبانی ارزش ها و الزامات حرفه ای است.

بر این اساس می توان این طور بیان نمود که اخلاق حرفه ای، مجموعه ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروهها را تعیین میکند؛ در حقیقت اخلاق حرفه ای، یک فرآیند تفکر عقلانی است که هدف آن محقق ساختن این امر است که در سازمان چه ارزش هایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود.

مبانی اخلاق حرفه ای و انتظارات اجتماعی عبارتند از:

• صداقت و راستگویی
  
• انصاف و برابری
  
• امانت داری
  
• وفاداری و احساس مسئولیت اجتماعی
  

ویژگی های اخلاق حرفه ای

ویژگی اخلاق حرفه ای در مفهوم امروزی آن عبارتنداز:

• دارای هویت علم و دانش بودن
  
• داشتن نقشی کاربردی
  
•  ارائه صیغه ای حرفه ای
  
•  بومی و وابسته بودن به فرهنگ
  
• وابستگی به یک نظام اخلاقی
  
•  ارائه دانش انسانی دارای زبان روشن انگیزشی
  
•  ارائه روی آوردی میان رشته ای
  

کادوزیر درباره ویژگی های افرادی که اخلاق حرفه ای دارند موارد زیر را بیان می کند:

مسئولیت پذیری

در این مورد فرد پاسخ گوست و مسئولیت تصمیم ها و پیامدهای آن را می پذیرد؛ سرمشق دیگران است؛ حساس و اخلاق مدار است؛ به درستکاری و خوش نامی در کارش اهمیت می دهد؛ برای ادای تمام مسئولیت های خویش کوشاست و مسئولیتی را که به عهده میگیرد، با تمام توان و خلوص نیت انجام میدهد.

تمایل به رقابت سازنده

درتمام موارد سعی میکند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا میکند؛ جدی و پرکار است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طریق شایسته دنبال ارتقای خود است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طریق شایسته دنبال ارتقای خود است؛ سعی نمی کند به هر طریقی دررقابت برنده باشد.

صادق بودن

مخالف ریاکاری و دورویی است؛ به ندای وجدان خودگوش فرا می دهد؛ درهمه حال به شرافتمندی توجه میکند؛ شجاع و با شهامت است.

احترام به دیگران

به حقوق دیگران احترام می گذارد؛ به نظر دیگران احترام می گذارد؛ خوش قول و وقت شناس است؛ به دیگران حق تصمیم گیری می دهد؛ تنهامنافع خود را ارجح نمی داند.

رعایت و احترام نسبت به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی

برای ارزش های اجتماعی احترام قائل است؛ درفعالیت های اجتماعی مشارکت میکند؛ به قوانین اجتماعی احترام می گذارد؛ در برخوردبا فرهنگ های دیگر متعصبانه عمل نمی کند.

عدالت و انصاف

طرفدار حق است؛ در قضاوت تعصب ندارد؛ بین افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نژاد و قومیت تبعیض قایل نمی شود.

همدردی با دیگران

دلسوز و رحیم است؛ در مصائب دیگران شریک می شود و از آنان حمایت می کند؛ به احساسات دیگران توجه میکند؛ مشکلات دیگران را مشکل خودمی داند.

وفاداری

به وظایف خود متعهد است؛ رازدار دیگران است؛ معتمد دیگران است.

این مقاله بخشی از کتاب "اخلاق حرفه ای"نوشته دکتر حسین بهرامی و دکتر لیلا میرطاهری بود. مولفین این کتاب سعی درشناساندن و ارائه تعاریف دقیق و شفافی از اخلاق به طور عام و بالاخص اخلاق حرفه ای از نقطه نظر صاحب نظران، اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی و غربی در حوزه اخلاق داشته اند. در ادامه با ارائه مجموعه ای از مبانی نظری و انواع رویکردها و مدل های تصمیم گیری اخلاقی و اخلاق حرفه ای سعی در شناسایی مولفه های مهم و تاثیر گذار در اخلاق حرفه ای داشته اند. همچنین به اهمیت اخلاق حرفه ای و تعهد سازمانی در موفقیت و کامیابی سازمان ها اشاره شده است. درنهایت برای حصول اطمینان از یادگیری خوانندگان و دانشجویان عزیز، بخش پایانی کتاب به طرح سوالات مشخص و پاسخ های شفاف اختصاص داده شده است.