ویژگیها و فرآیند مدیریت استراتژیک

تغییرات و دگرگونیهای سریع و پیچیده جامعه و تاثیر آن بر رشد و توسعه شرکت ها موجب شد که مدیران توجه خود را به فرآیند مدیریت استراتژیک، برنامه ریزی بلندمدت، اقتصاد و دیگر مسائل مربوط به محیط سازمان معطوف گردانند. از طرفی، توجه به محیط، آگاهی از تاثیر متغیرهای محیطی و ارائه چشم اندازی از فعالیت  آینده برای سازمان ها، لزوم آمادگی برای برخورد با تغییرات مداوم  را توجیه می کند.

همان طور که می دانیم، تصمیم گیری موثر در مواجهه با تغییرات مداوم دنیای کسب وکار، دغدغه بسیاری از سازمان هاست. مهم است که همیشه از روند تغییرات مطلع باشید. یکی از ابزارهای مطمئنی که به گرفتن تصمیم های کارآمد و بهنگام در سازمان ها کمک می کند، برنامه ریزی استراتژیک یا راهبردی است.

معرفی کتاب - مدیریت استراتژیک (فناوری اطلاعات - تجارت الکترونیک) - انتشارات ادیبان روز

آینده نگری و مدیریت استراتژیک

علم مدیریت سیر تکوین نظام های مدیریتی و با تلاطم محیط و میزان و پیچیدگی آن، رابطه مستقیم برقرار می نماید. در قرن جدید 4 الگوی مدیریتی قابل طرح می باشد:

الف- مدیریت از طریق نظارت بر عملکرد که متعلق به دوران تغییرات تدریجی و بطنی محیطی است و بعضا به عنوان سیستم مدیریت کنترل نیز معروف می باشد.

ب – مدیریت از طریق روند پذیری که علی رغتم شتاب گرفتن تغییرات آینده را با استفاده از تجربه گذشته قابل پیش بینی می نماید و قابلیت برنامه ریزی را خواهد داشت. لذا سیستم های مدیریت بر مبنای برنامه ریزی بلندمدت امکان پذیر می باشد.

ج- مدیریت از طریق پیش بینی که علی رغم مشاهده اینکه گسستگی شتاب تغییرات کم بوده و پیش بینی و پاسخگویی به موقع را همچنان امکان پذیر می نماید در این حالت امکان استراتژیک وجود دارد.

د- مدیریت از طریق مواجهه انعطاف پذیر اما سریع که در مسیر شکل گیری بوده و آن هم در شرایطی که چالش های مهم و بسیار سریع ظهور می نماید و مجال پاسخگویی به موقع را نمی دهد. در این شرایط است که پیگیری استراتژی ها و چشم اندازهای سازمان ها دچار مشکل می شود و ضرورت مدیریت استراتژیک احساس می شود.

مدیریت استراتژیک و مدیریت غافلگیری استراتژیک مبنی بر برنامه ریزی استراتژیک به عنوان آخرین دستاوردهای دانش مدیریت در سال های کنونی بود.

فرآیند انتخاب استراتژی مناسب

مدیران پس از تجزیه و تحلیل محیط، تعیین جهت گیری سازمانی و تعریف ماموریت، ارزش ها، چشم انداز و اهداف سازمانی آماده تعیین استراتژی های سازمانی می باشند. تعیین استراتژی عبارت است از فرآیند تعیین زمینه های عملکرد مناسب جهت دستیابی به اهداف سازمانی در راستای ماموریت و فلسفه وجودی سازمان.

به عبارت دیگر استراتژی ها می بایست تحیلی های محیطی را منعکس کرده و منتج به رسیدن به ماموریت و اهداف سازمانی شوند. روش ها و مدل های تعیین استراتژی به تبع مدیریت استراتژیک، از یک تکنیک و دستورالعمل خاص پیروی نکرده، هریک حاوی یک مفهوم و یک بینش هستند.

در این راستا مدل های برنامه ریزی استراتژیک فراوانی موجود می باشند که انتخاب آنها با توجه به ماهیت شرکت، وضعیت صنعت مربوطه و شرایط محیطی صورت می پذیرد. بنابراین می توان ادعا کرد که در هر شرکتی که مدیریت استراتژیک پیاده شده است، یک مدل برنامه ریزی استراتژیک منحصر به فرد به کار رفته که می تواند در آن عملا از یک یا چند مدل برنامه ریزی استراتژیک کلاسیک استفاده شده باشد.

مینتزبرگ بیان می کند:

برنامه ریزی فکر کردن راجع به آینده یا کنترل آن نیست بلکه فرآیندی است که می تواند در انجام این امور مورد استفاده قرار گیرد. برنامه ریزی تصمیم گیری در شکل معمول آن نیست بلکه مجموعه ای از تصمیمات هماهنگ اتخاذ شده است که در قالب فرآیند برنامه ریزی تولید می شوند. برنامه ریزی می تواند برای زمان حال یا آینده انجام شود. برنامه ریزی عبارت است از فرآیند دارای مراحل مشخص و به هم پیوسته، برای تولید یک خروجی منسجم در قالب سیستمی هماهنگ از تصمیمات.

برنامه ریزی به آن دسته از اقداماتی گفته می شود که مشتمل بر پیش بینی اهداف و اقدامات برای رویارویی با تغییرات و مواجه شدن با عوامل نامطئن از طریق تنظیم عملیات آینده است. هدف اساسی برنامه ریزی تقلیل میزان قبول خطر نسبت به اتفاقات احتمالی و اتخاد تدابیر هماهنگ برای دستیابی به موفقیت های سازمانی است.

در تعاریفی که از برنامه ریزی به وسیله پژوهشگران مختلف ارائه شده است، سه ویژگی عمده به چشم می خورد که عبارتند از:

۱.  برنامه ریزی ماهیتا با پیش بینی همراه است و اصولا پیش از این که عملی انجام شود، باید نوع کار و چگونگی انجام آن را معلوم کرد.

۲. برنامه ریزی یک نظام تصمیم گیری است که فرآیند اتخاذ تصمیم نسبت به آنچه باید در آینده انجام شود و نیز تنظیم طرح های اجاریی برای دستیابی به هدف ها را در بر میگیرد.

۳. برنامه ریزی بر نتایج مطلوبی تاکید دارد که در آینده به دست می آید. به عبارت دیگر، برنامه ریزی وسیله ای برای حصول اطمینان نسبت به تامین هدف های عمده سازمانی در زمان مورد نظر می باشد.

 ویژگیهای یک برنامه ریزی استراتژیک

برنامه ریزی استراتژیک نگاه به آینده دارد و متمرکز بر آینده پیش بینی شده در سازمان می نماید به گونه ای که در سالهای آینده چه تفاوتی با اکنون خواهد داشت و غالبا در صدد خلق آینده سازمان بر مبنای احتمال ایجاد درخواست های سازمان می باشد. اصولا برنامه ریزی استراتژیک بر مبنای تجزیه و تحلیل اتفاقات پیش بینی شده برای گزینه های آینده استوار بوده و مبنای تجزیه و تحلیل داده های داخلی و خارجی می باشد.

به طور کلی برنامه ریزی استراتژیک دارای انعطاف بوده و متمایل به ایجاد تصویری بزرگ از آینده سازمان می باشد. برنامه ریزی استراتژیک، سازمان را با محیطش تطبیق می دهد و زمینه ای برای دسترسی به اهداف ایجاد می نماید. محیط داخلی و خارجی و پتانسیل های سازمان در آن چارچوب می تواند به مزیت رقابتی دست یابد.

برنامه ریزی استراتزیک فرآیندی نظری و کیفی است و داده های نرم مانند تجربه ها، نیت ها و ایده های موجود روزانه سازمان را ترکیب می کند و در راستای ارائه یک بینش و هدف سازمانی روشن عمل می نماید. از طرفی به سازمان اجازه تمرکز می دهد و فرآیندی پویا و مستمر از فعالیت های خود تحلیلی به وجود می آورد.

دریک جمع بندی ساده یک برنامه ریزی استراتزیک می تواند عملکرد را بهبود بخشد، اعضای یک سازمان را که در کلیه کارهای وظیفه ای ثابت و چالش های روزانه، سردرگم هستند و ممکن است اهداف سازمان را گم نمایند، هماهنگ و هم سو نماید.

در نتیجه همکاری بین اعضای یک سازمان وقتی با مفروضات مشترکی نسبت به اهداف مشترک باشند، بسیار موثر و اثر بخش می شود. درنهایت اینکه یک برنامه ریزی استراتژیک موفقیت آمیز دارای عملکرد بوده و ضمن بینش مشترک بین ارزش ها، یک فرآیند همگانی و مشارکتی را به وجود می آورد که مدیران نسبت به آن احساس مالکیت دارند و به عنوان یک ابزار کلیدی از آن استفاده می نمایند.

برخی نظرات بر این باور بوده که برنامه ریزی استراتژیک چهار ویژگی را دارا می باشد:

• برنامه ریزی از مواردی است که ما پیش از هر کاری آن را انجام می دهیم یعنی تصمیم گیری مبتنی بر پیش بینی می باشد.
  
• برنامه ریزی در ارتباط با موقعیتی صورت میگیرد که سازمان تمایل دارد در آینده به آن دست یابد و در حقیقت با مجموعه ای از تصمیم گیری ها مواجه می باشد.
  
• برنامه ریزی فرآیندی است که در جهت ایجاد یک و یا چندم وقعیت جهت آینده سوق داده شده تا به طور دلخواه اتفاق بیافتد.
  
• برنامه ریزی منعکس کننده ارزش های حاکم بر جامعه، توجه به سوال و نیاز اصلی واساسی سازمان، تعیین چارچوبی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری مدیریت و دید بلندمدت و توجه به افق های دورتر سازمان، ایجاد پیوستگی و انجام در عملیات و اقدامات سازمان در دوره های زمانی طولانی، فراگیری برنامه ریزی عملیاتی سازمان و آموزش های لازم و جهت بخشی به آنان می باشد.